تذکره شاه طهماسب (کتاب)تذکره شاه طهماسب، کتابی تاریخی به فارسی نوشته شاه طهماسب اول صفوی، مشتمل بر زندگینامه وی از جلوس در ۹۳۰ تا پناهنده شدن بایزید، شاهزاده عثمانی، به او در ۹۶۹ است. ۱ - انگیزه نوشتن کتاب تذکرهشاه انگیزه خود را از نوشتن این کتاب به یادگار نهادن دستورالعملی برای فرزندانش بیان کرده است. [۱]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۸، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
[۲]
ادوارد گرانویل براون، تاریخ ادبیات ایران، ج۴، ص۹۴، از صفویه تا عصر حاضر، ترجمه بهرام مقدادی، چاپ ضیاءالدین سجادی و عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۹ش.
۲ - الکوی تألیف کتاب تذکرهاو این کتاب را به تقلید از بابُرنامه ، نوشته ظهیرالدین محمد بابُر ، نوشته است. [۳]
ادوارد گرانویل براون، تاریخ ادبیات ایران، ج۴، ص۹۴، از صفویه تا عصر حاضر، ترجمه بهرام مقدادی، چاپ ضیاءالدین سجادی و عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۹ش.
۳ - ارزش کتاب تذکرهاین تذکره به سبب نشان دادن روحیات شاه طهماسب ارزش‌مند است؛ وی در آن به‌صراحت از مسائلی سخن می‌گوید که در کم‌تر منبعی مشاهده می‌شود، از جمله واهمه او از رویارویی با سلطان عثمانی ، در پیش گرفتن سیاست صبر ، و مقابله با سپاه عثمانی از طریق سوزاندن آبادی‌ها و محصولات ایران است . [۴]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۵۵ ـ۵۷، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
۴ - چینش تذکره شاه طهماسبتذکره شاه طهماسب پنج فصل دارد. نویسنده پس از حمد پروردگار و مدح پیامبر اکرم ، به ذکر تاریخ تولد و سال جلوس و وقایع دوره سلطنت خود می‌پردازد، از جمله: عزل و نصب‌هایی که در ابتدای سلطنت کرده، سرکشی‌های قزل‌باشان و کشتار برخی از سران ایشان، شرحی درباره سادات مرعشی قوامیه مازندران ، محاصره هرات در ۹۳۷ به دست ازبکان ، [۵]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۹ـ۲۴، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
شورش‌های شاهزادگان و امرا و حکام ولایات همچون اولامه تکلو [۶]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۲۴ـ ۳۵، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
و غازی خان تکلو و سام میرزا [۷]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۳۵ـ۴۲، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
و القاص میرزا / القاسب میرزا ، [۸]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۴۲ـ۶۲، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
روابط ایران و عثمانی در دوره اسکندر پاشا ، [۹]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۶۲ـ۷۲، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
و سرگذشت بایزید ، و پناهندگی او به دربار شاه طهماسب. [۱۰]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۷۲ـ ۷۸، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
۴.۱ - کیفیت نثر تذکرهنثر این کتاب آمیخته به آیات و احادیث و اشعار پندآموز است [۱۱]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۲۴ـ۲۵، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
[۱۲]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۳۲ـ۳۳، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
[۱۳]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۴۴، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
[۱۴]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۵۰ ـ۵۱، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
و لغات و تعبیرات ترکی نیز در آن دیده می‌شود. [۱۵]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۱۱، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
[۱۶]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۳۹، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
این کتاب شرح مفصّلی درباره خواب‌های بی‌شمار شاه دارد که به گفته خودش در سختی‌ها راهگشای وی بوده‌اند. [۱۷]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۲۳، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
[۱۸]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۳۸، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
[۱۹]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۵۳ ـ۵۴، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
[۲۰]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۶۵ـ۶۷، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
مطالب اصلی این کتاب در حاشیه پردازی‌ها پنهان مانده است. ۵ - نسخ تذکرهنسخه معتبر تذکره شاه طهماسب در کتابخانه (شماره ۱) مجلس شورای اسلامی (ش ۲۷۲) موجود است. احمد غلام آن را از مجمع حیدربیک (ظاهراً یک جُنگ) در ۱۱۳۸ تا ۱۱۴۰ نقل و کتابت کرده است. [۲۱]
عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج۱۰، بخش ۳، ص۱۳۷۳، تهران ۱۳۴۸ش.
[۲۲]
عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج۱۰، بخش ۳، ص۱۳۷۵، تهران ۱۳۴۸ش.
۵.۱ - نسخه کتابخانه معتمدالدولهنسخه دیگر که به کتابخانه معتمدالدوله ( فرهاد میرزا ؟) تعلق داشته، بسیار پرغلط است و در آخر آن تحریف و افتادگی فراوان است؛ ابتدای آن نیز با نسخه ک تابخانه مجلس تفاوت دارد. [۲۳]
عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج۱۰، بخش ۳، ص۱۳۷۴، ج۱۰، بخش ۳، تهران ۱۳۴۸ش.
اعتمادالسلطنه این نسخه را در ضمن جلد دوم مطلع الشمس ، [۲۴]
محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، مطلع الشمس، ج۱، ص۴۵۳ـ۵۰۱، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۱ـ۱۳۰۳، چاپ تیمور برهان لیمودهی، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ش.
با نام روزنامه شاه طهماسب اول صفوی ، در ۱۳۰۲ چاپ سنگی کرد.
وی هم‌چنین ذیلی بر آن نوشت که شامل ادامه سرگذشت شاه طهماسب تا زمان مرگ اوست. [۲۵]
محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، مطلع الشمس، ج۲، ص۵۰۱ ـ۵۰۴، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۱ـ۱۳۰۳، چاپ تیمور برهان لیمودهی، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ش.
نسخه ای از این تذکره که در ۱۲۱۲ به دستور ابوالفتح سلطان محمد میرزا الصفوی الموسوی الحسینی بهادرخان و به خط عبداللّه استنساخ شده، [۲۶]
طهماسب صفوی اول، شاه ایران، ج۱، ص۷۹، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳.
در کتابخانه برلین موجود است. [۲۷]
احمد منزوی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، ج۶، ص۴۲۸۹، تهران ۱۳۵۳ش.
در ۱۳۰۸/ ۱۸۹۰ پاول هرن این کتاب را بر اساس نسخه کتابخانه برلین با نام تاریخ شاه طهماسب با مقدمه ای در مجله " انجمن شرق شناسی آلمان " [۲۸]
پاول هرن، انجمن شرق شناسی آلمان، ج۴۴، ص۵۶۳ ـ۶۴۹.
در لایپزیگ به چاپ رساند و سال بعد آن را به آلمانی ترجمه و با مقدمه و حواشی به صورت کتابی مستقل در استراسبورگ چاپ کرد. [۲۹]
پانویس، ادوارد گرانویل براون، ج۴، ص۹۴، تاریخ ادبیات ایران، از صفویه تا عصر حاضر، ترجمه بهرام مقدادی، چاپ ضیاءالدین سجادی و عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۹ش.
[۳۰]
خان بابا مشار، فهرست کتاب‌های چاپی فارسی، ج۱، ستون ۱۲۴۵، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش.
[۳۱]
ابوالقاسم سحاب، فرهنگ خاورشناسان، ج۱، ص۱۸۴، تهران ۱۳۵۶ش.
در ۱۳۳۰/ ۱۹۱۲ این نسخه در کلکته چاپ شد. [۳۲]
خان بابا مشار، فهرست کتاب‌های چاپی فارسی، ج۱، ستون ۱۲۴۵، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش.
در ۱۳۰۳ ش/ ۱۹۲۴ عبدالشکور تذکره شاه طهماسب را از روی نسخه خطی کتابخانه دولتی برلین در برلین منتشر کرد. این چاپ مطابق چاپ اعتمادالسلطنه است، لیکن تحریفات و افتادگی‌های بخش آخر آن را ندارد و غلط‌هایش کم‌تر است؛ با وجود این، هم‌چنان با نسخه مجلس تفاوت دارد. [۳۳]
عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج۱۰، بخش ۳، ص۱۳۷۴، ج۱۰، بخش ۳، تهران ۱۳۴۸ش.
۶ - فهرست منابع(۱) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، مطلع الشمس، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۱ـ۱۳۰۳، چاپ تیمور برهان لیمودهی، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ش. (۲) ادوارد گرانویل براون، تاریخ ادبیات ایران، ج۴: از صفویه تا عصر حاضر، ترجمه بهرام مقدادی، چاپ ضیاءالدین سجادی و عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۹ش. (۳) عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج۱۰، بخش ۳، تهران ۱۳۴۸ش. (۴) ابوالقاسم سحاب، فرهنگ خاورشناسان، تهران ۱۳۵۶ش. (۵) طهماسب صفوی اول، شاه ایران، تذکره شاه طهماسب: شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی بقلم خودش، برلین ۱۳۴۳. (۶) خان بابا مشار، فهرست کتاب‌های چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش. (۷) پاول هرن، انجمن شرق شناسی آلمان. (۸) احمد منزوی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، تهران ۱۳۵۳ش. ۷ - پانویس
۸ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تذکره شاه طهماسب»، شماره۳۴۰۰. |